The Role and Participation of Women in the Democratic Party of Iranian Kurdistan (PDKI) (1945-1990).

Authors

  • Kwestan Ahmad Khdir Department of History, faculty of Education, koya university, Koya, kurdistan region ,Iraq.
  • Hoshmand Ali Mahmood Department of History, faculty of Education, koya university, Koya, kurdistan region, Iraq. https://orcid.org/0000-0002-0902-0767

DOI:

https://doi.org/10.26750/xc89rc85

Keywords:

Women, Eastern Kurdistan, Armed Struggle, Party, Iran.

Abstract

  This research focuses on the role and participation of women in the Democratic Party of Iranian Kurdistan (PDKI) (1945-1990), which is a period of enormous significance in the history of women's struggle in Eastern Kurdistan in general and within the Democratic Party of Iranian Kurdistan in particular. During this historical phase, censorship and patriarchal traditions deprived women in Iranian society and Eastern Kurdistan specifically of their rights and freedoms. During the final stages of the Second World War, a number of international and domestic factors led to significant changes in Iranian society, politics, and social life, under the leadership of the newly empowered Mohammad Reza Shah. Among these changes was the establishment of the Democratic Party of Kurdistan-Iran and subsequently the Kurdistan Republic (also known as the Republic of Mahabad), where women from Eastern Kurdistan entered the scene for the first time within their own political and organizational frameworks, playing an influential and active role. The primary research question is: To what extent did women in the Democratic Party of Iranian Kurdistan participate in political, national, and armed struggle in Eastern Kurdistan? What were the internal and external obstacles and factors that impeded these steps? What role did they play in raising awareness in society? This study further emphasizes the roles and responsibilities of women within the Democratic Party of Iranian Kurdistan in political, military, organizational, health, educational, and training domains.

References

یه‌كه‌م: به‌ڵگه‌نامه‌كان:

به‌ڵگه‌نامه‌ی كۆنگره‌كانی حیزبی دیموكراتی كوردستان، كۆنگره‌ی 1-9، به‌رگی یه‌كه‌م، له‌ بڵاوكراوه‌كانی كۆمسیونی چاپه‌مه‌نی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران. ساڵی چاپ 1400ی هه‌تاوی به‌رامبه‌ر به‌ 2012ی زایینی.

دووه‌م: بڵاوكراوه‌كان:

جنگ در كردستان(سه‌ماه‌ اول 1363)، شماره‌ (2)، كمسیون انتشارات و تبلیغات مركزی حزب دموكرات كردستان ایران

جنگ در كردستان(شهریور، مهر، ابان ، اذر، 1361)، ضمیمه‌ دوهم، كمسیون انتشارات و تبلیغات مركزی حزب دموكرات كردستان

جنگ در كردستان(مرداد، شهریور1362 )، ضمیمه‌ اول، كمسیون انتشارات و تبلیغات مركزی حزب دموكرات كردستان ایران.

جنگ در كردستان(دی، بهمن، اسفند 1363)، شماره‌ (5)، كمسیون انتشارات و تبلیغات مركزی حزب دموكرات كردستان ایران.

سێیه‌م: كتێب : أ/ به‌ زمانی كوردی:

بازیار، سمایل.(2020) ــ كاریگه‌ری بیری چه‌پ له‌سه‌ر بزاڤی سیاسی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان ( حیزبی دیمه‌كراتی كوردستان وه‌ك نموونه‌) 1945-1991)، چاپخانه‌ی رۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر.

بلوریان، غه‌نی.(1997) ئاڵه‌كۆك(به‌سه‌رهاته‌كانی ژیانی سیاسیم، كۆكردنه‌وه‌ی : حامید گه‌وهه‌ری، چاپخانه‌ی ستۆكهۆڵم / سوید.

بورزوویی ، موجته‌با.(2005) ــ بارودۆخی سیاسی كوردستان( 1880- 1946)، و: نازناز محمد عبدالقادر، یوسف خزر چوپان و سۆان عه‌لیپوور، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی وه‌زراه‌تی په‌روه‌رده‌، هه‌ولێر: ده‌زگای چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی موكریانی.

حه‌سه‌نزاده‌، عبدالله‌.(1995) ــ نیو سه‌ده‌ تێكۆشان (ئاوڕیك له‌ ڕابردووی خه‌بات و تێكۆشانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران، به‌رگی یه‌كه‌م، چاپی یه‌كه‌م، له‌ بڵاوكراوه‌كانی كۆمسیونی چاپه‌مه‌نی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران.

حوسێن، د. هیمداد.(2008) ــ رۆژنامه‌وانی كوردی سه‌رده‌می كۆماری دێموكراتی كوردستان 1943-1947، هه‌ولێر.

خسروداد و ئه‌وانی تر، مه‌لیحه‌، تورج انصاری، محمود علی. (2013) ـ بیره‌وه‌رییه‌كانی تاجلملوك( بیره‌وه‌ری هاوسه‌ری یه‌كه‌می ڕه‌زاشاه‌)، و: عمیران هاواری، سلێمانی: چاپ و په‌خشی رێنما.

سه‌رده‌شتی، د. یاسین.(2011) ــ كوردستانی ئێران(لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی مێژوویی له‌ جوڵانه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی كورد 1939-1979)، چاپی دووه‌م، سلێمانی.

شه‌مزینی، د. عه‌زیز.(2006) ـــ جوڵانه‌وه‌ی ڕزگاریی نیشتیمانی كوردستان، و: فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد، چاپی چواره‌م، سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌ی ستراتیجی كوردستان:سلێمانی.

قاسملوو، عه‌بدول ره‌حمان و عه‌بدوڵڵا‌ حه‌سه‌ن زاده‌(2002)، كورته‌ مێژووی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران، كومسیۆنی چاپه‌مه‌نی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران.

قاسملوو، عه‌بدول ڕه‌حمان. ( 1991) – چل ساڵ خه‌بات له‌ پێناو ئازادی، فه‌سلی سییه‌م( 1332-1336) كۆمسیۆنی ته‌بلیغاتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران.

قاسملوو، نه‌سرین.(2014) ــ ئه‌وروپایه‌ك له‌ وڵاتی كورداندا بیره‌وه‌ریه‌كانی ژیانی نه‌سرین قاسملوو، و: ناهید حوسێنی، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی سه‌رده‌م، كوردستان.

گادانی، جه‌لیل.(2008) ــ 50 ساڵ خه‌بات(كورته‌ مێژوویه‌كی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران)، به‌رگی یه‌كه‌م، چاپی دووه‌م، چاپخانه‌ی خانی، دهۆك: ده‌زگای موكریانی.

گه‌وهه‌ری، حامد.(2011) _ رۆژهه‌ڵاتی كوردستان له‌ ده‌ ساڵدا 1978-1988، ب1، هه‌ولێر.

گه‌وهه‌ری،حامید.(2017)ـــ قازی محمد پێشه‌وای كورد و سه‌رۆك كۆماری كوردستان، چاپخانه‌ی زانكۆی سه‌لاحه‌دین، ب‌ڵاوكراوه‌كانی ئه‌كادیمیای كوردی، هه‌ولێر.

محمود، هۆشمه‌ند عه‌لی.(2012) ــ رۆژهه‌ڵاتی كوردستان (لێكۆلینه‌وه‌یه‌كه‌ له‌ دۆخی سیاسی بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی كورد 1979-1989)، چاپی یه‌كه‌م، چاپخانه‌ی شه‌هاب، هه‌ولێر.

موجاب، شه‌هره‌زاد.(2001) – ژن و ناسیونالیزم له‌ كۆماری كوردستان ساڵی 1946، و: محه‌مه‌د حمه‌سالح توفیق، زنجیره‌ كتییبی ناوه‌ندی چاوی كورد، ژمار9. (تێبینی ئه‌و كتێبه‌ به‌شی سێیه‌می كتێبی (ژنان و گه‌لێكی بێ ده‌وڵه‌ت، كورده‌كان )ی موجاب شه‌هره‌زاده‌ كه‌ به‌ زمانی ئینگلیزی نوسراوه‌و كراوه‌ به‌زمانی توركی و به‌شی سێیه‌می كراوه‌ به‌ زمانی كوردی.

ب/ كتێب به‌ زمانی فارسی :

دلریش، بشری.(1375) – زن در دوره‌ قاجار، چاپ اول، چاپ و صحافیموسسه‌ انتشارات سوره‌، نشر، كتابخانه‌ تخصص ادبیات.

همایون، سعید.(2006)ــ پیشوای بیداری خاطرات سعید همایون، گرداوری،هاشم سلیمی، چاپ دوم، چاپخانه‌ اموزش و پرورش، اربیل، موسسه‌ چاپ و نشر ئاراس، اربیل.

چواره‌م: گۆڤاره‌كان : أ/ به‌ زمانی كوردی:

حه‌سه‌نزاده‌. عه‌بدوڵا.(2002) ـــچاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ(عه‌بدوڵا حه‌سه‌نزاده‌)،گۆڤاری (ژنان)، گۆڤارێكی وه‌رزانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌ده‌بیه‌، یه‌كێتی ژنانی دێموكراتی كوردستان ده‌ریده‌كات، ژماره‌(2).

ستار، سنه‌وبه‌ر سه‌ردار.(2019)ــ ڕۆڵی ژن له‌ خه‌باتی سیاسی و چه‌كداری له‌ رۆژهه‌ڵاتی كوردستان، 1979- 1988، زانكۆی گه‌رمیان( گۆڤارێكی زانستی ئه‌كادیمییه‌ و زانكۆی گه‌رمیان ده‌ریده‌كات، ژماره‌ (3)، خولی(6)، ئاگوست.

سه‌مه‌دی، سه‌لاح.(2009) ـــ كورته‌یه‌ك له‌ ژیان و به‌سه‌رهاتی شه‌هید عه‌زیمه‌ عوسمانی ، گۆڤاری (ژنان)، گۆڤارێكی وه‌رزانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌ده‌بیه‌، یه‌كێتی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران ده‌ریده‌كات، ژماره‌ (24).

شه‌ریفی، شه‌هلا.( 2009) ـــ بیره‌وه‌رییه‌كانی ژنانی ناو شۆرش، گۆڤاری (ژنان)، گۆڤارێكی وه‌رزانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌ده‌بیه‌، یه‌كێتی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران ده‌ریده‌كات، ژماره‌ ( 24).

شه‌ریفی، شه‌هلا.( 2009)ـــ بیره‌وه‌رییه‌كانی ژنانی ناو شۆرش، گۆڤاری (ژنان)، گۆڤارێكی وه‌رزانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌ده‌بیه‌، یه‌كێتی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران ده‌ریده‌كات، ژماره‌ ( 25)

شه‌ریفی،شه‌هلا.( 2012).ــ بیره‌وه‌رییه‌كانی ژنانی ناو شۆرش، گۆڤاری (ژنان)، گۆڤارێكی وه‌رزانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌ده‌بیه‌، یه‌كێتی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران ده‌ریده‌كات، ژماره‌ (38).

عه‌زیمی، كوبرا.(2024) ــ مانای ژیانم (بیره‌وه‌ری ژنیك له‌ ده‌ورانی كۆماری كوردستاندا، ئاماده‌كردنی: سیمین ئیفتخاری، هه‌ولێر، له‌ بڵاوكراوه‌كانی ماڵی وه‌فا.

فتوحی، كوێستان.(2011) ــ بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وایه‌تی له‌ كوردستان پیگه‌ی كورد له‌ نیوه‌ی دووه‌می سه‌ده‌ی 19دا،گۆڤاری (ژنان)، گۆڤارێكی وه‌رزانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌ده‌بیه‌، یه‌كێتی ژنانی دێموكراتی كوردستان ده‌ریده‌كات، ژماره‌ (30)، مانگی ته‌مووز.

فتوحی، كوێستان.(2013) ــ ژنانی پێشمه‌رگه‌و خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی و یه‌كسانیخوازی،گۆڤاری (ژنان)، گۆڤارێكی وه‌رزانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌ده‌بیه‌، یه‌كێتی ژنانی دێموكراتی كوردستان ده‌ریده‌كات، ژماره‌ (38)، مانگی پاییز.

قادری، شوعله‌.( 2013) ــ ڕۆڵی ژنان له‌ سیاسه‌تدا، چاوپێكه‌وتن له‌ گۆڤاری (ژنان)، گۆڤارێكی وه‌رزانه‌ی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌ده‌بیه‌، یه‌كێتی ژنانی دێموكراتی كوردستان ده‌ریده‌كات، ژماره‌(36)، مانگی پاییز و زستان.

ب/ به‌ زمانی فارسی

ستوده‌، نسرین.(1373) ــ بیداری زنان در انقلاب مشروطه‌، شماره‌ 7.

عباسی و دیگران، سمیه‌ و منصور ساعی.(1393) ــ نگاهی به‌ موقعیت زنان در دوره‌ پهلوی، پژوهش نامه‌ زنان، پژوهشگاه‌ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره‌ (1)، سال پنجم.

محمدی و دیگران، جمال و لطیفه‌ پاشایی.(1400) ــ زنان كرد در حوزه‌ عمومی: زمینه‌ها، مولفه‌ها، و فعالیتهای تشكیلهای اجتماعی زنانه‌، ( مطالعه‌ مورودی استان كردستان) مجله‌ زن در توسعه‌ و سیاست، دوره‌ 19، شماره‌ 3، تهران، دانشكده‌ علوم خانواده‌.

همایون، ناصر تكمیل.(1354) – برسی موقع و منزلت زن در تاریخ ایران، فرهنگ و زندگی، شماره‌ (19).

پێنجه‌م : رۆژنامه‌كان:

رۆژنامه‌ی كوردستان، بڵاوكراوه‌ی بیری حیزبی دیموكراتی كوردستان، ژماره‌( 1) (11ی ژانویه‌ 1946) .

رۆژنامه‌ی كوردستان، بڵاوكراوه‌ی بیری حیزبی دیموكراتی كوردستان، ژماره‌( 2)، ( 13ی ژانویه‌ 1946) .

رۆژنامه‌ی كوردستان، بڵاوكراوه‌ی بیری حیزبی دێموكراتی كوردستان، ژماره‌ 13، ساڵی یه‌كه‌م،‌ ( 11ی فیوریه‌ 1946).

شه‌شه‌م: چاوپێكه‌وتنه‌كان:

چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ (عیصمت نستانی)، رێكه‌وتی (30/ 6/ 2024 )، له‌ شاری كۆیه‌.

چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ (خورشیده‌ ره‌سولی)، رێكه‌وتی (30/ 6/ 2024)، له‌ شاری كۆیه‌.

چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ (گه‌وهه‌ر شێرخانی)، رێكه‌وتی (23/6/ 2024))، له‌ شاری هه‌ولێر.

چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ (ماپه‌ره‌ قه‌ره‌گولی )، رێكه‌وتی ( 23/6/ 2024)، له‌ رێگه‌ی واتساپ له‌ وڵاتی سوید.

چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ (هاورێ ئیسماعیلی)، رێكه‌وتی ( 23/6/ 2024)، له‌ شاری كۆیه‌.

چاوپێكه‌وتن له‌گه‌ڵ (گوڵێ ئیبراهیمی)، له‌ رێكه‌وتی( 4/7/ 2024)،له‌ شاری كۆیه.‌

Published

2025-08-29

Issue

Section

Humanities & Social Sciences

How to Cite

The Role and Participation of Women in the Democratic Party of Iranian Kurdistan (PDKI) (1945-1990). (2025). Journal of University of Raparin, 12(4), 451-476. https://doi.org/10.26750/xc89rc85