Salih Zaki Beg Sahibqiran: His Life, Political, Military, and Cultural Role (1886-1944)
A Historical Study
DOI:
https://doi.org/10.26750/zygn6d83Keywords:
Salih Zaki, Political, Military, Administrative positions, Culture.Abstract
Research, investigation, and examination of the life trajectories of individuals who played significant roles in various fields and who, through their efforts and struggles, influenced the course of events during their time and left their mark on the pages of history. This is an important endeavor that aims to reveal historical truths and uncover hidden information. Among these figures, several Kurdish personalities emerged in the early 1920s, with Salih Zaki being one of the prominent figures who left his mark in political, military, administrative, cultural, and many other domains. Beyond his military career as an Ottoman army officer, upon his return to Iraq, he held various administrative positions across different cities and regions of Kurdistan and Iraq, where he played significant roles and rendered considerable services. He also achieved significant accomplishments in the cultural sphere. This study aims to objectively present Salih Zaki's true role, both positive and negative, and indicate the factors behind his development and influence. Using a methodology of presenting and analyzing information, this study attempts to uncover the hidden aspects of his life and position by addressing the following questions: How did Salih Zaki emerge and develop? Despite his loyalty and competence, why was he removed from the position of Kurdistan's military commander? What was his role in cultural affairs, and what were the reasons behind his frequent transfers between cities and rapid changes in administrative positions?
References
ئیدمۆندس، سیسیل جۆن، (ب.س)، كورد تورك عه‌ره‌ب، ورگێڕانی: حامید گه‌وهه‌ری، چاپی سێیەم، ناوه‌ندی ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوكردنه‌وه، هه‌ولێر.
حلمی، رفیق، (1957)، یاداشت كوردستانی عێراق و شۆڕشەكانی شیخ محمود، بەرگی پێنجەم، چاپخانەی مەعاریف، بەغدا.
حویزی، طاهرأحمد، (1984)، مێژوی كۆیە، بەرگی دوەم، بەشی یەكەم، چاپخانەی نمیر، بەغدا.
خواجە، ئەحمەد، (2016)، چیم دی، ئامادەكردنی: سدیق ساڵح، چاپی سێیەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی.
شێخ سەلام، ناهیدە، (1999)، ئەوەی لەبیرمە، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان، هەولێر.
محەمەد، مەسعود، (2014)، گەشتی ژیانم، چاپی چوارەم، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر.
مەعروف، كەمال نوری، (1995)، یاداشتەكانی شێخ (لەتیف) ی حەفید لەسەر شۆڕشەكانی شێخ مەحمودی حەفید، بێ دەزگای چاپ، بێ شوێنی چاپ.
ئەمین، هوشیار محەمەد، (2009)، قوتابخانەی شەوانە لە كۆیە، ئینسیكلۆپیدیای هەولێر(ئەربیل)، شارستانی- كۆمەڵایەتی، چاپخانەی گرین گالۆری، لوبنان.
عەزیز، نەژاد عەبدوڵڵا، (2009)، خۆپیشاندانی 1941 لە هەولێر، ئینسیكلۆپیدیای هەولێر (ئەربیل)، مێژوی هاوچەرخ، چاپخانەی گرین گالۆری، لوبنان.
بابان، جەمال، (ب 2012)، سلێمانی شارە گەشاوەكەم، چاپی دوەم، بەرگی سێیەم، چاپخانەی ئاراس، هەولێر.
بەسری، میر، (2002)، ناودارانی كورد، وەرگێڕانی: عەبدول خالق عەلائەدین، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی.
جەباری، عبدالجبار محمد، (1970)، مێژوی ڕۆژنامەگەری كوردی، چاپخانەی شارەوانی كەركوك، كەركوك.
حەمەبۆر، محەمەد مستەفا، (2010)، دیوانی كوردی مستەفا بەگی " كوردی" ی ساحێبقران، بەرگی یەكەم، دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس، هەولێر.
ساڵح، صدیق، (2006)، حكومەتی كوردستان (1918-1924)، چاپی دوەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی.
سەجادی، عەلائەدین، (1996)، مێژوی ڕاپەڕینی كورد، چاپی دوەم، چاپخانەی تاران، بێ شوێنی چاپ.
كاكەسور، محەمەدعەبدوڵڵا، (2000)، ڕۆڵی سیاسی و كەلتوری ئەفسەرانی كورد لە بزاڤی كوردایەتی كوردستانی باشوردا(1921-1945)، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، هەولێر.
كۆچێرا، كرێس، (2006)، كورد له سه‌ده‌ی نۆزده و بیستدا، وەرگێڕانی: حه‌مه كریم عارف، چاپی سێیەم، كتێبخانه‌ی سۆران به هاوكاری كتێبخانه‌ی ئاوێر چاپكراوه، هەولێر.
مەزهەر، كەمال، (2001)، چەند لاپەڕەیەك لە مێژوی گەلی كورد، بەرگی دوەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
هاوار، م.ر، (1991)، شێخ مەحمودی قارەمان و دەوڵەتەكەی خواروی كوردستان، بەرگی دوهەم، چاپ كراوە لەلایەن: بلاك روز، لەندەن- بەریتانیا.
بابان، جمال، (2001)، مذكرات علي كمال عبدالرحمن 1900-1998، شركة الخنساء للطباعة، بغداد.
بابان، جمال، (أ 2012)، اعلام الكرد، الطبعة الثانية، مطبعة آراس، اربيل.
رسول، إسماعیل شكر، (2005)، أربيل دراسة تأريخية في دورها الفكري والسياسي 1939-1958، المطبعة بينايي، لسليمانية.
الصويركي، محمد علي، (2006)، معجم أعلام الكرد في التاريخ الاسلامي والعصر الحديث في كردستان و خارجها، مطبعة مؤسسة حمدي للطبع والنشر، السليمانية.
مجموعة من استاذة الجامعة، (2012)، أربيل – دراسة تاريخية، مطبعة اراس، أربيل.
حویز، همزە عثمان، (2023)، ڕوداوە سیاسی و سەربازییەكانی دەوڵەتی عوسمانی لە ڕۆژنامەی (پێشكەوتن)دا 1920-1922، نامەی ماستەر- بڵاونەكراوە، فاكەڵتی پەروەردە – بەشی مێژو، زانكۆی كۆیە.
خضر، فتاح بهرام، (2019)، بارودۆخی ئابوری شاری هەولێر لەسەردەمی پاشایەتیدا(1921-1958)، لێكۆڵینەوەیەكی مێژوییە، تێزی دكتۆرا، كۆلیژی ئه‌ده‌بیات، زانكۆی سه‌لاحه‌ددین.
اثیری، (1945)، شین بو صالح زكی بەگ، گۆڤاری گەلاوێژ، بەرگی شەشەم- بەشی یەكەم، ساڵی شەشەم، ژمارە (4)، چاپخانەی ڕؤژهەڵات، هەولێر.
بێخاڵی، مەولود، (1999)، بزوتنەوەی ڕەشید عالی گەیلانی لە بەغداو هەرایەكەی شێخ حەسەن ئەفەندی لەشاری هەولێردا، گۆڤاری هەولێر، ژمارە(2)، چاپخانەی ڕۆشنبیری، هەولێر.
پەتی، عومەر ئیبراهیم، (1992)، لەیادی ڕۆشنبیری كورد ((ساڵح زەكی بەگی)) ساحێبقران دا، گۆڤاری كاروان، ساڵی دەیەم، ژمارە (93)، چاپخانەی ڕۆشنبیری و لاوان، هەولێر.
حەریری، عەزیز، (1985)، نەمری بۆ گیانی پاكی خەڵەف شەوقی ڕۆژنامەنوس، گۆڤاری ئۆتۆنۆمی، ساڵی نۆیەم، ژمارە(2)، بێ دەزگای چاپ، هەولێر.
دزەیی، محمد حسن، (1990)، مدينة أربيل أيام زمان، گۆڤاری كاروان، ساڵی نۆیەم، ژمارە (91)، چاپخانەی ڕۆشنبیری و لاوان، هەولێر.
روژ كوردستان، ژ1، 15 تشرینی دوەمی 1922.
روژ كوردستان، ژ12، 10 شوباتی1923.
روژ كوردستان، ژ3، 6 كانونی یەكەمی 1922.
ژین، ژ 1395، 29ئایاری 1958.
ژین، ژ769، 28 كانونی یەكەمی 1944.
ساڵح، ڕەفیق، (2001)، گۆڤاری دیاریی كوردستان 1925-1926، لێكۆڵینەوەی: نەوشیروان مستەفا ئەمین – صدیق ساڵح، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، سلێمانی.
ساڵح، سدیق، (2011)، لەبەڵگەنامەكانی جوڵانەوەی شێخ مەحمودی حەفید، گۆڤاری بنكەی ژین بۆ بوژاندنەوەی كەلەپوری بەڵگەنامەیی و ڕۆژنامەوانیی كوردی، ساڵی سێیەم، ژمارە (3).
ساڵح، سدیق، (2016)، بەڵگەنامەیەكی دیكە سەبارەت بە جوڵانەوەی شێخ مەحمودی حەفید، گۆڤاری بنكەی ژین بۆ بوژاندنەوەی كەلەپوری بەڵگەنامەیی و ڕۆژنامەوانیی كوردی، ساڵی هەشتەم، ژمارە (8).
ساڵح، سدیق، (2010)، لەبەڵگەنامەكانی جوڵانەوەی شێخ مەحمودی حەفید، گۆڤاری بنكەی ژین بۆ بوژاندنەوەی كەلەپوری بەڵگەنامەیی و ڕۆژنامەوانیی كوردی، ساڵی دوەم، ژمارە (2).
سجادی، علاءالدین، (1943)، كوردی بەناوبانگ علی كمال بەگ، گۆڤاری گەلاوێژ، بەرگی چوارەم- بەشی یەكەم، ساڵی چوارەم، ژمارە (7)، چاپخانەی ڕؤژهەڵات، هەولێر.
شێخ جەلال، نوری، (1970)، ئاهەنگی نەورۆزی ساڵی 1930 لە چەمچەماڵ دا، گۆڤاری دەفتەری كوردەواری، بەرگی دوەم، ژمارە(2)، چاپخانەی ئەسعەد، بەغدا.
عەبدولعەزیز، فەرهاد، (2022)، شاری چەمچەماڵ لانكەی یەكەمی یادكردنەوەی نەورۆز، گۆڤاری گوڵچن، ژمارە(1)، بێ دەزگای چاپ، سلێمانی – چەمچەماڵ.
فیضی، عزالدین، (1985)، رەمزی نافیع و بۆچونەكانی كاك مەسعود محەمەد و كاك محەمەدی مەلاكەریم، گۆڤاری كاروان، ساڵی چوارەم، ژمارە (38)، چاپخانەی دارأفاق عربية، بەغدا.
كریم، غفور میرزا، (1985)، خەلەف شەوقی، گۆڤاری ڕۆشنبیری نوێ، ژمارە (107)، دارالثقافة والنشرالكردية، بغداد.
گۆڤاری دیاری كوردستان – هدية كوردستان، (11 مارتی 1925)، ژمارە(1)، مطبعة دارالسلام، بغداد.
گۆڤاری دیاری كوردستان – هدية كوردستان، (11 مايسی 1916)، ژمارە(16)، طبعت بالمطبعة السريانية الكاثوليكية، بغداد.
گەلاویژ، (1945)، ئەدیبی بەناوبانگی كورد صالح زكی بەگی صاحبقران، گۆڤاری گەلاوێژ، بەرگی شەشەم- بەشی یەكەم، ساڵی شەشەم، ژمارە (3)، چاپخانەی ڕؤژهەڵات، هەولێر.
موكریانی، حوزنی، (1989)، شاری كۆیە لە پایزی ساڵی "1935" دا، گۆڤاری ڕۆشنبیری نوێ، ژمارە (124)، دارالثقافة والنشرالكردية، بغداد.
مەزهەر،كەمال، (1974)، كوردستان لەساڵەكانی شەڕی یەكەمی جیهاندا، گۆڤاری كۆڕی زانیاری كورد، بەرگی دوەم، بەشی یەكەم، چاپخانەی كۆڕی زانیاری كورد، بەغدا.
وهبی، توفیق، (1945)، لە أیینی پاسینی سالح زەكی بەگدا، گۆڤاری دەنگی گێتی ی تازە، بەرگی سێیەم، ژمارە (5)، چاپخانەی معارف، بەغدا.
شارەزا، كریم، (10 تموز 1998)، مع اعلام الكورد العسكري والاديب والرجل الاداري المخلص والصحفي الكوردي صالح زكى صاحيبقران 1886-1944، جريدة خەبات، العدد 882.
چاوپێكەوتنی توێژەر لەگەڵ (هاوڕێ محەمەد ساڵح) لە 3/1/2025.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Journal of University of Raparin
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
