ئەلەفۆن و ئەلۆپیت لەزمانی کوردیدا
DOI:
https://doi.org/10.26750/Vol(8).No(3).Paper29الكلمات المفتاحية:
Allophone, Phonemes, Graphe, Graphemes, Alphabet.الملخص
لێكۆڵینەوەکە بۆ (ئەلەفۆن و ئەلۆپیت لە زمانی کوردیی)دا تەرخانكراوە، کە تێیدا هەوڵدراوە بەشێوەیەكى پێڕەوبەندانە لە ڕوی فۆنەتیک و فۆنۆلۆژییەوە جۆراوجۆری دەربڕین و بەرجەستەکردنی هەندێک لە(فۆنێم)ەکان، لەدابەشبونی تەواوکەرانەدا بەشێوەیەکی خورتیی، یان لەجۆری ئازاددا جۆراوجۆری دەربڕینیان هەیە نیشاندراون، بەو جۆرە دەربڕینە جیاوازەنەیش دەوترێت(ئەلەفۆن). لەپاڵ ئەوەیشدا، جۆری هەندێک لە گۆڕدراوەکانی گرافێمێک دیارییکراوە، کە تایبەت نییە بە دەربڕینەوە، بەڵکو تایبەتە بەشێوەی (نوسیین/ئورسۆگرافی)یەوە. بەوواتایە، دەشێت فۆنێمێک لەدابەشبونی تەواوکەرانەدا بەشێوەیەکی خورتیی، فۆڕمێ یان زیاتری هەبێت، بەو جۆرە نوسینە جیاوازانەیش دەوترێت( ئەلۆپیت).
ڕێبازى لێکۆڵینەوەکەیش ڕێبازی ( پەسنیی - شیكاریی) بەکارهێنراوە، کە تێیدا هەندێک لە فۆنێمەکان له جێكەوتەكانی وشەی فۆنۆلۆژییدا دەستنیشانكراون، شیکردنەوەی نمونەکان بەتیۆریی و هەنگاوەکانی کارکردنی قوتابخانەی گواستنەوە جێبەجێکراوە. هەروەها لەپاڵ (ئەلفوبێی- فۆنێمی كوردیى)دا، (ئەلفوبێی - فۆنەیتیكى )یش بەكارهێنراوە. نمونەکانیش لەئاخاوتنی ڕۆژانەی ئەمڕۆی (زمانی کوردیی/دیالێکتی ناوەڕاست)ەوە وەرگیراون.
المراجع
ئاسو عبدالرحمن کریم(٢٠١٩)، ستراتیژە کۆزمانەوانییەکان لە فێربوونی زمانی دووەمدا، نامەی دكتۆرا، كۆلێژی زمان، زانكۆی سلێمانی.
٢تالێب حوسێن عەلی ( ٢٠١٥)، دەنگسازی-چەند بابەتێکی فۆنۆلۆجی کوردی، چاپى یەكەم، هەولێر.
دڵشاد محەمەد غەریب (٢٠١٩)، هێز و ئەکسێنت لەشێوەزاری کەرکووکدا، نامەی دكتۆرا، كۆلێژی زمان، زانكۆی سلێمانی.
سازان زاهیر سەعید (٢٠١٩)، نواندنی سینتاکسیی لەزمانی كوردییدا، نامەی دكتۆرا، كۆلێژی زمان، زانكۆی سلێمانی.
عادل ڕەشيد قادر (2008)، فۆنۆلۆژی زمانی كوردی – كرمانجی سەروو، نامەی دكتۆرا، كۆلێژی زمان، زانكۆی سلێمانی.
عەبدولجەبار مستەفا مەعروف (٢٠٢٠)، لێکۆڵینەوە لە فەرهەنگ و سینتاکسی کوردیی، ب١، چ١، سلێمانی.
خەبات هادی جەمیل (٢٠١٥)، فۆنۆلۆژی بەرهەمهێنان لەزمانی كوردیدا، نامەى ماستەر، كۆلێژى زمان، زانكۆى سەڵاحەددین.
محەمەدی مەحویی (٢٠٠١)، زمان و زانستیی زمان- سەرەتایەک بۆ زانستی زمان، بەرگی یەکهەم، سلێمانی.
محەمەدی مەحویی (٢٠٠٨)، فۆنەتيك و فۆنۆلۆژیی، بەرگی يەكهەم، زانكۆی سلێمانی، سلێمانی.
محەمەدى مەحویى (٢٠١٠)، مۆرفۆلۆژیی و بەیەكداچوونى پێكهاتەكان، بەرگى یەكهەم، زانكۆى سلێمانى، سلێمانى.
محەمەدى مەحویى (٢٠١٦)، مەنامە، بەرگى یەكهەم، زانكۆى سلێمانى، سلێمانى.
محەمەد مەعروف فتاح (٢٠١٠)، لێکۆڵینەوە زمانەوانییەکان-کۆکردنەوە و ئامادەکردنەوەی (شێروان حسێن خۆشناو، شێروان میرزا قادر)، چاپی یەکهەم، هەولێر.
محەمەد مەعروف فەتاح(٢٠١١)، زمانەوانی، چاپی سێیەم، هەولێر.
احمد مختار عمر( ٢٠٠٦)، دراسة الصوت اللغوي، الطبعة الرابعة، القاهرة، الموقع على الانترنتwww.alamalkotob.com:.
عطية سليمان (بدون سنة الطبع)، الفونيمات فوق التركيبية في القران الكريم(المقطع- البر-التنغيم)، الاكاديمية الحديثة للكتاب الجامعي.
مبارک حنون، احمد العلوی( ١٩٩٢)الفونولوجيا التوليدية الحديثة، الطبعة الاولى، مطبعة النجاح الجديدة. الدار البيضاء، منشورات دراسات-سال.
Ladefoged, p. (2010), Aspects of phonological theory journal linguistics.
Chomsky, N and Hall,M. (1968), The sound pattern of English, New York.
