Commercial activity in Erbil city 1991-2003
DOI:
https://doi.org/10.26750/Keywords:
Erbil city, Bazar, Commercial relation, price, economic blockades.Abstract
Commercial activity is the most essential economic activity and plays a critical part in demonstrating economic growth in each state and society. There is no research about commercial activity in Erbil city in this period. This study looks on the commercial activity in Erbil between 1991 and 2003, and some factors which impact on it. The studies look at statistics and information gathered by the government to indicate the commercial change and expansion of the area. Following the 1991 revolt, Bazaars of the city became bigger and new bazaars opened such as Chrag and Second hand, Shekala Bazaar grew to become the city's most major commercial area. People flocked to bazaars for secondhand products since they were poor. Erbil city was involved in unlawful transactions (smuggling) with the Iraqi government and Iran. Erbil developed legal commercial links with Iraqi government territories in 1996, and the city also had strong external commercial relations with neighboring countries. This study examines important economic period of the city, which could help to solve economic issue nowadays.
References
بهڕێوهبهرایهتی گشتی تهكنیك و بهرههم بۆ كارگهی جگهرهی ههولێر، بابهت: وهرگرتنی پاره، ژ(1316)، له 25/9/2000.
بهڕێوهبهرایهتی ئاسایشی پارێزگای ههولێر بۆ پارێزگای ههولێر، بابهت: زانیاری، ژ(3928)، له 27/6/1993.
بهڕێوهبهرایهتی ئاسایشی پارێزگای ههولێر بۆ گشت بازگهكانی ههرێمی كوردستانن، بابهت: مهڕوماڵات، ژ(941)، له 16/2/1993
پارێزگای ههولێر، خۆیهتی، ئاماری سهرجهم فهرمانبهرانی دیوانی وهزارهتهكان و فهرمانگهكانی ناوشاری ههولێر 1995،
كارگهی ڕستن و چنینی خوری-ههولێر بۆ وهزارهتی پیشهسازی و وزه، بابهت: فرۆشتنی كوتاڵ، ژ(1774)، له 22/8/1998.
كۆبونهوهی نائاسایی ئهنجومهنی وهزیرانی حكومهتی ههرێمی كوردستان، ژ(34)، له 5/3/1993.
وهزارهتی دارایی و ئابوری، بهڕێوهبهرایهتی گشتی داهات بۆ بهڕێوهبهرایهتی گومرگی ههولێر، بابهت: ڕێگادانی جگاره بۆ (د.ه)، ژ(1341)، له 9/5/2001.
وهزارهتی پیشهسازی وزه، بهڕێوهبهرایهتی گشتی تهكنیك و بهرههم بۆ بهڕێوهبهرایهتی ئاسایشی گشتی، بابهت: ئاسانكاری، ژ(2389)، له 2/10/2002.
ئهنجومهنی نیشتمانی كوردستان، پڕۆتۆكۆڵی ژ(18)، 26/7/1992، ب2، چاپی یهكهم،(ههولێر، 1997).
ئهنجومهنی نیشتمانی كوردستان، پرۆتۆكۆڵی ژ(18)، 30/11/1993،ب10، چاپی یهكهم،(ههولێر، 1998)
بهڕێوهبهرایهتی ژورهكانی بازرگانی و پیشهسازی ههولێر، بهشی ئایتی، تۆماری بازرگانان و پیشهوهرانی پارێزگای ههولێر 1991-2003(داتای بڵاونهكراوه).
ئهحمهد، بهدران وحمد، ههلمهت(2002). كوردستان له ساڵی 2001دا، دهزگای ئاراس، ههولێر.
عبدالخالق قادر و ئهوانی دیكه، چالاكیهكانی وهزارهتی ئاوهدانكردنهوهو نیشتهجێكردن له كابینهی چوارهمی حكومهتی ههرێمی كوردستان، بهبێ شوێنی چاپ، بهبێ ساڵی چاپ.
حكومهتی ههرێمی كوردستان، ئهنجومهنی وهزیران، وهزارهتی دارایی و ئابوری، ههندێك له چالاكییه دارایییهكانی حكومهتی ههرێمی كوردستان له شهش مانگی یهكهمی ساڵی 1997 دا، له بڵاوكراوهكانی وهزارهتی دارایی و ئابوری، ژ(1)، ههولێر، 1997،
جمهوریه العراق، وزاره التخطیط، الجهاز المركزی للاحصاء، المجموعه الاحصائیه السنویه 1991، الاحصاء الزراعی، 1992.
ئاڵای ئازادی، ژ(29)، 5/7/1992، ژ18 (5/4/1992)
برایهتی، ژ427 ( 4/7/1993)، ژ1615 ( 9/4/1993)، ژ (1624) 119/4/1993، ژ(1673) 19/6/1993، ژ (1985)، 5/7/1994، ژ(2218) 24/11/1996، ژ(2406)31/8/1997.
ڕێگای كوردستان.. ژ(48) 3/3/1993.
كوردستانی نوێ، ژ(69) (17/4/)1992، ژ(83) 4/5/1992،ژ(173)، 24/8/1992،، ژ(176) 27/8/1992، ژ(251)25/11/1992، ژ(296) 21/1/1993، ژ400 ( 28/5/1993)، ژ(427)4/7/1993، ژ(567)، 21/12/1993، ژ576 ( 31/12/1993)، ژ(1245) 25/3/1996، ژ1668 (13/6/1993)، ژ(1290) 22/5/1996.
یهكگرتو، ژ(409) 11/10/2002.
ههرێم (گۆڤار)، ژ(230)، 15/8/1999، ل19.
ابوبكر، توانا قادر(2017). بهرهی كوردستانی 1987-1992، نامهی ماستهر، بڵاونهكراوه، ڕانیه، زانكۆی ڕاپهڕین، كۆلیژی زانسته مرۆڤایهتییهكان، بهشی مێژو.
عثمان، بورهان حاتم( 2019). بارودۆخی ئابوری ههولێر له نێوان ساڵانی 1958-1975، تێزی دكتۆرا، بڵاونهكراوه، ههولێر، زانكۆی سهلاحهددین-ههولێر، كۆلێژی ئاداب، بهشی مێژو.
علی، سۆزان صدیق (2016). ههڵسهنگاندنی جوگرافی شوێنهكانی حهوانهوه له شاری ههولێر لێكۆڵینهوهیهك له جوگرافیای گهشت و گوزار، نامهی ماستهر، بڵاونهكراوه، ههولێر، زانكۆی سهلاحهددین-ههولێر، كۆلێژی ئهدهبیات، بهشی جوگرافیا.
صالح، جهلیل حهمه حسین (2022). سیاسهتی حكومهتی ناوهند بهرامبهر ههرێمی كوردستانی عێراق 1991-2003، نامهی ماستهر-بڵاونهكراوه، زانكۆی سلێمانی، كۆلیجی زانسته مرۆڤایهتییهكان، بهشی مێژو.
خوشناو، صباح صابر محمد(1999). دور الضرائب الكمركیهة فی تنشیط حركة التجاره فی اقلیم كوردستان-العراق، اربیل: ڕساڵه ماجستیر، غیر منشوره، جامعه دهوك،دهوك، كلیة الادارةو الاقتصاد، قسم الاقتصاد.
عزیز،گولدران عبدالرحیم (1999). واقع النشاط التجارى فی اقلیم كوردستان-العراق دراسه تحلیلیه للفتره (1993-1998)، ڕساڵه ماجستیر- غیر منشوره جامعه صلاح الدین-اربیل، كلیه الاداره والاقتصاد.
حسن، نوزاد محمد(1992). واقع وأفاق التنمیة الصناعیة فی منطقة كردستان للحكم الذاتی، ڕساڵه ماجستیر، اربیل: جامعه صڵاح الدین-اربیل، كلیة الادارة اقتصاد، قسم الاقتصاد.
ئهبوبهكر، سهلاحهدین عوسمان و ئهوانیتر(2004). ڕێبهری ژوری بازرگانی.
حسۆ، مراد خۆشهڤی(2008). گۆرانكاڕییهكانی كوردستانی عیراق و پهیوهندییهكانی توركیا و عێراق 1990-2005، چاپی یهكهم، ههولێر.
ڕهشید، سهلاح (2022). شهڕی ناوخۆی كورد، چاپی دوهم، سلیمانی: ئهدیبان.
سهعید، كامهران تاهیر(2014). جوگرافیای عێراق مرۆیی و چالاكی ئابوری، ههولێر:نارین.
عهبدوڵلڵا، هێرش و ئهحمهد، ئاری (2023). كوردستان له بهڵگهنامهی كهمینه سیاسیهكاندا له ساڵی 1998، بهبێ شوێنی چاپ.
غهفور، عهبدوللا(2012). جوگرافیای باشوری كوردستان،
قادر، هیوا(2002). سهفهرنامه، چاپی دوهم، چاپخانهی ڕهنج، سلیمانی.
میهۆ، لوكهمان(2009). كورد و كوردستان له بهڵگهنامه نهێنیهكانی ئهمریكادا، بهشی یهكهم، كوردستانی عێراق، و، وریا ڕحمانی، ههولێر:ڕۆژههڵات.
الجنابی، هاشم خضر(1987). مدینة اربیل دراسة فی جغرافیة الحضر، موصل، دار الكتب للطباعة والنشر.
سماقهیی، ایوب انور حمد(2006). البیئه والتنمیه المستدامه، اربیل: مكتب التفسیر.
ئارام، سهباح( 4/11/1993)باج دیاردهی ههلئاوسانی نرخهكان، ڕۆژنامهی برایهتی، ژ(1787)،
انور، سمكۆ( 28/12/1993)شێخهللا له نێوان ڕاستی و شێواندن دا، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ(573)
بهختیار، ڕهسوڵ( 10/8/2002)، كڕین و فرۆشتنی پهڵكهنان و پارچه سهمون له بازاڕدا، گۆڤاری ههرێم، ههولێر، ژ(284)
بهرزنجی، لوقمان (10/5/1995)گوزهرانی خهڵك و چیرۆكه جهگ بڕهكان، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ(982).
بههادین( 5/8/1997)، مهیدانی كرێكاران حهسرهتی نان حهسرهتی ژیان، ڕۆژنامهی برایهتی، ژ(2387).
بهرههم(4/8/1997 )، ههمو شتێك ڕو له ههرزانییه.. كهچی گۆشت ههرگرانه!، ڕۆژنامهی برایهتی، ژ (2386)
خدر، ئاراس ئیسماعیل (2009). بازاڕی قهیسهری شاری ههولێر، ئینسكلۆپیدیای ههولێر، بهرگی پێنجهم، چاپی یهكهم، چاپخانهی گرین گۆری، لوبنان، 2009.
خۆشناو، تهنیا ( ئابی 2006)، پێگهی ههولێر له بواری بازرگانیدا له نیوان دوێنی و ئهمرۆ،رۆژنامهی بازرگانی، ژ(1)ساڵی یهكهم.
حهداد، هاشم یاسین (زستانی 2001 )، هێڵكاری پێشناریاركراوی هاتوچۆ له شهقامهكانی مهلبهندی شاری ههولێر، ههولێر (گۆڤار)، ژ(9).
حهسهن، مهولود ئیبراهیم (2009). گهڕهكهكانی شاری ههولێر، ئینسكلۆپیدیای ههولێر، ب6، ل2680.
داناز( 2/6/1992)، گرانی... گرانی...، ڕۆژنامهی كوردستانی نوی، ژ(107).
دلبهند، نازم (25/1/1993 )بهڕێوهبهرایهتی گومرگی ههرێمی كوردستان، ڕۆژنامهی كوردستانی نوی، ژ(299)
دلبهند، نازم( 29/10/1993)، له سایهی گومرگی كوردستان، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ(522).
دیبهگهیی، ئازاد(3/8/1992 )،دیاردهی بازاڕه كاتیهكانی كوردستان هۆ.. و چاره، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ(155).
سمكۆ انور( 28/12/1993)، شێخهللا له نێوان ڕاستی و شێواندن دا، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ(573)،.
سمكۆ ( 11/1/1996)، كۆنه ئاسنهكان.. بۆكوێ ئۆغردهكهن..؟!!، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ(1187).
سهلمان، محهمهد(2002 )، بازرگانی دهرهكی ههرێم له 1993 تا 2000، ئابوری سیاسی (گۆڤار)، ههولێر، ژ(1)، ساڵی یهكهم،.-شهریف، تاریق ئیبراهیم( 1/4/2001). له دوای ڕاپهڕین بواری ئدارایی و ئابوری له گهشهسهندن دایه، ههرێم (گۆڤار)، ژ(268)،
شێرزاد( 18/8/1994)، داشكانێكی زۆر له نرخی بازاڕ، ڕۆژنامهی برایهتی، ژ(2021)، 18/8/1994.
عهبد، جوان (20/2/2003 ). بۆچی بازاڕی ناوهندی ههولێر ناخرێتهوه كار؟، گۆڤاری ههرێم، ژ (295)، ههولێر
گلی، طلال( 21/10/1993). مامۆستا و گرفتی هاتوچۆی دهرهوهی شار!، ڕۆژنامهی برایهتی، ژ(1784).
كریم، محمد ( 14/2/1996) ستراتیژی ئیستیعابی بڕیاری 986، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ( 1216)
مجید، دلشاد ( 5/9/1994) گرانی داودهرمان له نێوان دهرمانخانهكان و دهزگای هێنان و دابهشكردنی داودهرماندا، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ(776).
مهجید، دلشاد( 14/7/1996). 5ڕۆژه مهفرهزهی چهك كردن له بۆسهدایه و چهكداری نیچیریش سهردهرناهێنێ!، ڕۆژنامهی كوردستانی نوی، ژ(1334).
نوری، شهمال ( 27/نیسان/1998 )بهسهركردنهوهی بهڕێوهبهرایهتی ڕێگهوبانی شاری ههولێر، ( ئێواره گولان)، ژ(117).
ههڤاڵ( 25/11/1992)، بهرێز وهزیری ئابوری و دارایی ههرێمی كوردستان له گۆنگرهیهكی ڕۆژنامهنوسیدا له سلیمانی، ڕۆژنامهی كوردستانی نوێ، ژ(251)،
حفید، صلاح الدین ( 2/تموز/1994)، الحصار الاقتصادی واثاره علی المجتمع الكردستانی، جریده الاتحاد، عدد(86).
ئهحمهد، ڕهشوان كهریم ، 27/12/2022، ههولێر، نێوبراو له ساڵی 1979 له گوندی جدیدهی لهكان له پارێزگای ههولێر لهدایكبوه، له ساڵانی 1993-1996 یهكێك بوه قاچاغچیهكانی نیوان شاری كركوك و شاری ههولێر، ئیستا خهریكی كشتوكاڵكردنه و دانیشتوی ناحیهی دارهتوه له پارێزگای ههولێر.
ئهحمد، دلشاد ابراهیم ( 23/2/2022) ههولێر، نێوبراو له ساڵی 1965 له گوندی دوشیوان ی بیستانه له پارێزگای ههولێر لهدایكبوه، له ساڵانی نهوهدهكانهوه كارمهندی بهڕێوهبهرایهتی گومرگی ههولێر بوه و ئێستاش له كارهكهی بهردهوامه و دانیشتوی شاری ههولێر.
ئهحمهد، ئومێد حسن (23/8/2023)، ههولێر، نێوبراو له ساڵی 1969 له قهلادزێ لهدایكبوه، دهرچوی بهشی فیزیایه له زانكۆی سهلاحهدین له ساڵی 1994، یهكێكه له بازرگانهكانی شاری ههولێر له ماوهی لێكۆڵینهوهكهدا، و خاوهنی كۆمپانیای ڕامانه بۆ ئامێره كارهباییهكان، كاڵای له وڵاتی سین هاوردهدهكرد، ئێستاش له ههمان پیشه بهردهوامه.
حوێز، حوێز سلیم، 27/6/2022، ههولێر، نێوبراو لهدایكبوی 1968 گوندی كاریتانه له پارێزگای ههولێر، یهكێك بوه له حهمباڵهكانی گومرگهكه له ساڵانی 1991-2003، لهگهڵ بارههڵگرهكانی گومرگ چۆته سنوری حاجی ئۆمهران، ئێستا شۆفیری تهكسیه و دانیشتوی شاری ههولێره.
خضر، سیامهند بهرام، ( 26/2/1/2023) ههولێر، نێوبراو له دیك بوی ساڵی 1969 ههولێره، ناوبراو یهكێك بوه له قاچاغچیهكانی هێنانی سوتهمهنی له ناوچهكانی چره و بهردهرهش له ساڵانی لیكۆلینهوهكه، دهرچوی بهشی جوگرافیایه و ئیستا مامۆستایه و دانیشتوی شاری ههولێره.
چهلهبی، نامیق عبدالرحمان، ههولێر، 5/3/2023، ناوبراو له ساڵی 1947 له شاری ههولێر لهدایكبوه، دوكانی كوتاڵی ههبوه له نێوبازاڕی قهیسهری شاری ههولێر لهماوهی لێكۆڵینهوهكهدا قوماشی له وڵاتانی توركیا و ئیمارات و سوریا دههێنا بۆ شاری ههولێر، ئێستاش خهریكی فرۆشتنی قوماشه له نیو ههمان دوكاندا، و دانیشتوی شاری ههولێره.
حوێز، حاجی محمد ئۆمهر، 24/12/2022، ههولێر. نێوبراو لهداێك بوی ساڵی 1953 ههولێر، له ساڵی 1975 تاكو 1985 بهرگدرو بوه له بازاڕی قهیسهری شاری ههولێرو پاشان دهستی كردوه به كاری بازرگانی و تا ئێستا بهردهوامه.
حاجی ساڵح، كهمال عوبید، لهدایكبوی 1966 و دهرچوی پهیمانگای تهكنهلۆجی شاری موسله له ساڵی 1988 و له ساڵی 2013 كۆلێژی یاسای تهواو كردوه و له له ساڵی 2004دامهزراوه وهك فهرمانبهر له بهڕێوهبهرایهتی پهروهردهی ههولێر و بهردهوامه له ڕاژه، ناوبراو له دوی ڕاپهڕینهوه بازرگان بوه تاساڵی 1998، له بازاڕی شێخهڵڵا ی شاری ههولێر و كاڵا و شتومهكی توركی له زاخۆ و كاڵای ئێرانی له حاجی ئۆمهرانهوه دههێنا بۆ پارێزگای ههولێر، ههولێر له 28/1/2023.
حهمهد، تحسین حمدهمین، ههولێر، 13/4/2023، ناوبراو له ساڵی 1958له گهڕهكی تهیراوهی شاری ههولێر لهدایكبوه، له مهیدانی ئاژهلان به كڕین و فرۆشتی ئاژهلهوه خهریكه، پێشمهرگهی كۆن بوه و له ساڵی 2013 هوه خانهنیشینهو دانیشتوی گهڕهكی تهیراوهیه.
رضا، حاجی ئهسعد محمود، ناوبراو لهدایكبوی 1954 گوندی كلێسهی سهر بكۆیه یه و له ساڵی 1988 هوه دوكانداره له بازاڕی كۆیه.، له 30/4/2023، كۆیه.
سعید، دلشاد مصطفی،24/2/2022، ههولێر، نێو براو له دایكبوی ههولێره له ساڵی 1978، یهكێك بوه له كاسبكارانی بازاڕی شێخهڵڵا له ساڵانی 1991-2003، خهریكی فرۆشتنی ڕۆن و دهرمانچا بوه، ئێستاش بهردهوامه له پیشهكهی و دانیشتوی شاری ههولێره.
طه، شوان محمدهمین (6/8/2023) ههولێر. نێوبراو له ساڵی 1971 له شاری ههولێر لهدایكبوه، له ماوهی لێكۆڵینهوهكهدا فهرماندهی بهتالیون بوه له ناوچهكانی پارێزگای ههولێر، بروانامهی دكتۆرای له میژو ههیه، ئیستا بهڕێوهبهری خوێندنی باڵایه له كۆلێژی ئاداب.
عثمان، ئهمیر حاجی ڕهزا(30/4/2023 )كۆیه، ناوبراو لهدایكبوی ساڵی 1963، كۆیه یه، له ساڵی 1985 پهیمانگای تهكنهلۆجی كركوك ی تهواوكردوهو له ساڵی 2004هوه دامهزراوهو فهرمانبهره له بهڕێوهبهرایهتی ئاوی كۆیه، له ساڵی 1970 بازرگانهو كۆتاڵفرۆشه له بازاڕی كۆیه.
نجار، ئیدریس عوسمان صالح (5/3/2023) ههولێر، نێوبراو لهدایكبوی شاری ههولێره له ساڵی 1972، له ساڵانی 1991-2003 به شێوهی قاچاغ سیمی هێلهنگی له ئێران و ناوچهكانی حكومهتی ناوهندی دههێنا، ئێستا خهریكی كاری دارتاشی یه له ناو قهیسهری شاری و دانیشتوی شاری ههولێره.
نورهدین، سهنعان ئهرخان( 6/3/2023، ههولێر، ناوبراو لهدایكبوی ههولێره ساڵی 1970، ههلگری دبلۆمی باڵایه له ژمێریاری، یهكێك بوه له پیشهوهرهكانی بازاڕی قیسهری و له ئیستاشدا دوكانداره له بازاڕهكه.
قهساب، محهمهد كاخدر، 21/5/2022، ههولێر، له دایكبوی 1964 ههولێر، ناوبراو یهكێك بوه له بازرگانهكانی بازاڕی كوران، خهریكی كاری قهسابی بوه له بازاڕهكه، له ساڵانی ههشتا و نهوهكان، له ئێستاشدا شوێنی فرۆشتنی كهلوپهلی كارهبایی ههیه له كوران له شاری ههولێر.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Journal of University of Raparin

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.